آزمایش سلیاک چه کاربردی دارد و چرا پزشک آن را تجویز می‌کند؟

آزمایش سلیاک (Celiac Test) یک آزمایش خون یا گاهی نمونه‌برداری از روده است که برای تشخیص بیماری سلیاک انجام می‌شود. بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که در آن بدن فرد به گلوتن (پروتئینی موجود در گندم، جو و چاودار) واکنش غیرطبیعی نشان می‌دهد. این واکنش موجب التهاب و آسیب به پرزهای روده کوچک می‌شود و در نتیجه جذب مواد مغذی دچار اختلال خواهد شد. این بیماری می‌تواند با علائمی مانند اسهال مزمن، کاهش وزن، کم‌خونی، نفخ، خستگی یا حتی مشکلات پوستی و استخوانی همراه باشد. انواع این تست به شرح زیر است:

آزمایش خون (رایج‌ترین روش)

در این روش وجود آنتی‌بادی‌های خاص در خون بررسی می‌شود. مهم‌ترین آنتی‌بادی‌هایی که در این آزمایش اندازه‌گیری می‌شوند عبارت‌اند از:
Anti-tTG IgA (آنتی‌بادی ترانس‌گلوتامیناز بافتی) (پرکاربردترین تست)
EMA IgA (آنتی‌بادی اندومیزیال)
DGP IgA و IgG (آنتی‌بادی ضد پپتیدهای گلیادین تغییر یافته)
وجود این آنتی‌بادی‌ها نشان‌دهنده واکنش غیرطبیعی بدن به گلوتن است.

نمونه‌برداری از روده (بیوپسی)

اگر آزمایش خون مثبت باشد، پزشک برای تأیید تشخیص معمولاً آندوسکوپی و نمونه‌برداری از روده کوچک انجام می‌دهد. در این نمونه، آسیب پرزهای روده بررسی می‌شود.

پزشک زمانی این آزمایش را درخواست می‌دهد که به بیماری سلیاک یا حساسیت بدن به گلوتن مشکوک باشد. این بیماری می‌تواند علائم بسیار متفاوتی ایجاد کند، به همین دلیل آزمایش کمک می‌کند تا علت اصلی مشکلات بیمار مشخص شود.

علائم گوارشی مشکوک

اگر فرد دچار نشانه‌های مداوم زیر باشد، پزشک احتمال این بیماری را بررسی می‌کند:
اسهال مزمن یا مکرر
نفخ و دل‌درد
کاهش وزن بدون علت مشخص
یبوست طولانی‌مدت
تهوع یا استفراغ

علائم خارج از دستگاه گوارش

این بیماری فقط به روده محدود نمی‌شود و ممکن است با نشانه‌های غیرمستقیم بروز کند، مثل:
کم‌خونی ناشی از فقر آهن که با مکمل هم بهتر نمی‌شود
پوکی استخوان یا شکستگی‌های مکرر
خستگی و ضعف مزمن
تاخیر رشد در کودکان
مشکلات پوستی مثل درماتیت هرپتی‌فورم (نوعی بثورات خارش‌دار)

بیماری‌های همراه

پزشک در بیمارانی که دچار بیماری‌های خودایمنی دیگر هستند، بیشتر به سلیاک مشکوک می‌شود. مثل:
دیابت نوع ۱
بیماری‌های تیروئید خودایمنی
بیماری‌های کبدی با علت نامشخص

سابقه خانوادگی

اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده (پدر، مادر، خواهر یا برادر) به این بیماری مبتلا باشد، پزشک ممکن است برای فرد هم آزمایش درخواست کند، حتی اگر علائم واضحی نداشته باشد.

قبل از بارداری یا در طول آن

گاهی در زنانی که مشکل ناباروری یا سقط مکرر دارند، این آزمایش برای بررسی نقش احتمالی گلوتن انجام می‌شود.

این بیماری می‌تواند هر فردی را درگیر کند اما بعضی افراد بیشتر در معرض خطر قرار دارند. کسانی که یکی از اعضای نزدیک خانواده‌شان به این بیماری مبتلاست احتمال بیشتری برای ابتلا دارند. افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع یک یا اختلالات تیروئید نیز بیشتر دچار سلیاک می‌شوند. کسانی که مدت طولانی با مشکلات گوارشی مانند اسهال نفخ یا کاهش وزن بی‌دلیل مواجه هستند باید تحت بررسی قرار گیرند. همچنین افرادی که کم‌خونی مقاوم به درمان یا پوکی استخوان زودرس دارند و کودکانی که دچار کوتاهی قد یا رشد ناکافی هستند در گروه پرخطر قرار می‌گیرند.

برای اینکه نتیجه این آزمایش دقیق باشد رعایت چند نکته ضروری است.
مهم‌ترین موضوع این است که فرد قبل از آزمایش نباید مصرف گلوتن را قطع کند زیرا حذف گلوتن می‌تواند باعث منفی شدن کاذب نتیجه شود. بنابراین لازم است تا زمان انجام آزمایش رژیم غذایی معمول شامل نان و سایر غذاهای حاوی گلوتن ادامه پیدا کند.
نیاز به ناشتایی مطلق وجود ندارد اما بهتر است فرد قبل از خون‌گیری وعده غذایی خیلی سنگین مصرف نکند.
اگر داروهای خاصی مثل داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی یا مکمل‌های ویتامینی استفاده می‌شود باید پزشک را مطلع کرد چون برخی از آنها می‌توانند روی نتیجه تأثیر بگذارند.
در مواردی که پزشک تصمیم به انجام آندوسکوپی و نمونه‌برداری از روده بگیرد معمولا لازم است بیمار چند ساعت قبل از آن ناشتا باشد.

به طور کلی رعایت توصیه‌های پزشک و پرهیز از تغییر خودسرانه در رژیم غذایی بهترین راه برای آماده‌سازی قبل از این تست است.

تفسیر این تست بر اساس اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های خاص در خون انجام می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها نشان‌دهنده واکنش غیرطبیعی بدن به گلوتن هستند. مهم‌ترین تست‌ها شامل Anti-tTG IgA، EMA IgA و DGP IgA/IgG هستند.

نتایج مثبت

وجود آنتی‌بادی‌های بالا (مثلاً Anti-tTG IgA مثبت): نشان می‌دهد بدن نسبت به گلوتن واکنش ایمنی غیرطبیعی دارد و احتمال بیماری سلیاک زیاد است.
در این حالت پزشک معمولاً برای تأیید تشخیص درخواست آندوسکوپی و نمونه‌برداری از روده کوچک می‌دهد تا آسیب پرزهای روده بررسی شود.

نتایج منفی

عدم وجود آنتی‌بادی‌ها: احتمال بیماری سلیاک کم است.
اما اگر فرد مصرف گلوتن را قبل از آزمایش قطع کرده باشد یا دچار کمبود IgA باشد، نتیجه می‌تواند منفی کاذب شود. در این شرایط پزشک تست‌های تکمیلی مانند DGP IgG یا آزمایش ژنتیک (HLA-DQ2 و HLA-DQ8) را درخواست می‌کند.

نتایج مرزی یا مشکوک

اگر سطح آنتی‌بادی‌ها در محدوده مرزی باشد، پزشک ممکن است آزمایش را تکرار کند یا روش‌های تکمیلی مثل بیوپسی روده را پیشنهاد دهد.

بعد از اینکه بیماری تشخیص داده شد مهم‌ترین و مؤثرترین درمان رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن برای تمام عمر است. این اقدام باعث ترمیم تدریجی پرزهای روده و برطرف شدن بیشتر علائم می‌شود. در ادامه به کارهایی که باید انجام شوند اشاره می‌کنیم:

شروع رژیم غذایی بدون گلوتن

حذف کامل گندم جو چاودار و مشتقات آنها مثل نان ماکارونی بیسکویت و بسیاری از غذاهای فرآوری‌شده
استفاده از مواد غذایی مجاز مانند برنج ذرت سیب‌زمینی حبوبات میوه‌ها سبزیجات گوشت و لبنیات طبیعی
دقت به برچسب مواد غذایی چون گلوتن ممکن است به صورت پنهان در سس‌ها سوپ‌های آماده یا شیرینی‌ها وجود داشته باشد

پیگیری پزشکی منظم

مراجعه دوره‌ای به متخصص گوارش برای بررسی بهبود علائم و ترمیم روده
انجام آزمایش خون در فواصل مشخص برای ارزیابی سطح آنتی‌بادی‌ها
در صورت نیاز تکرار آندوسکوپی

جبران کمبودهای تغذیه‌ای

بررسی و اصلاح کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی به‌ویژه آهن کلسیم و ویتامین D
گاهی پزشک مکمل‌های تغذیه‌ای تجویز می‌کند

آموزش و تغییر سبک زندگی

مشاوره با متخصص تغذیه برای یادگیری رژیم غذایی درست
آموزش خانواده به‌خصوص در مورد کودکان مبتلا برای جلوگیری از مصرف تصادفی گلوتن
دقت در رستوران‌ها و سفر برای انتخاب غذای ایمن

بیماری سلیاک شاید در نگاه اول پیچیده و نگران‌کننده به نظر برسد اما واقعیت این است که با یک تشخیص به موقع و رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن می‌توان آن را به‌طور کامل کنترل کرد و زندگی سالم و پرانرژی را ادامه داد. حذف گلوتن از رژیم غذایی به معنای محدودیت نیست بلکه کلیدی است برای بازگشت به سلامت، پیشگیری از عوارض جدی و تجربه کیفیت زندگی بهتر. همراهی پزشک، پیگیری‌های منظم و آگاهی خانواده نقش بزرگی در موفقیت درمان دارند. در این میان انتخاب یک مرکز قابل اعتماد برای انجام آزمایش‌ها اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. آزمایشگاه لارا به عنوان یکی از معتبرترین و بهترین آزمایشگاه‌ شهرری با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و تیم متخصص، می‌تواند نقطه شروعی مطمئن برای تشخیص دقیق و مراقبت‌های بعدی بیماران سلیاک باشد. برای دریافت مشاوره می توانید از طریق دکمه دریافت نوبت و یا از طریق شماره تماس 02155961885 اقدام کنید.


منابع
mayoclinic.org
medlineplus.gov